Dálki ja dálkkádat
Čázi muttut ja birrajohtu
| Print | |
a. Ávdnasa muttut Makkár sierralágan buotgokči muttuin sáhttá leat muhtin ávnnas? http://no.wikipedia.org/wiki/Aggregattilstand http://www.flyt.no/Leksikon/index.php?title=Aggregattilstander&;redirect=no á. Čázi muddomolsašupmi Manin gohčoduvvojit kemiijalaš ávdnasa H₂O (čázi) muttut nugo oainnát dán govvosis: Njuolat muttuid gaskkas leat muddomolsašumit. Mat namahusaid leat dáid muddomolsašumiin (6)? b. Ritni Čakčat ja maiddái dálvet lea duollet dálle ritni muorain. Mii muttuid lea ritni, ja man eará muttus njalbi sáhttá leat? c. Lievludeapmi Lievludeapmi lea muddomolsašuvvan (3) B:s C:i. Maid dát muddoearáhuvvan dárbbaša? Mii eavttuid fas ferte leat go muddomolsašuvvan galgá ollašuvvat nuppe guvlui (4)? |
Čázi birrajohtu luonddus
| Print | |
Čázi birrajohtu luonddus:
a. Muddomolsašumi eavttut Mii muddomolsašumiid addá áibmoláktasa, dakkár mii dárbbašuvvo uhcit eanet ovdánahttit muddomolsuma? á. Balvvaid šaddan Mii muddomolsašumiid dagaha ahte balvvat šaddet? Manne dáhpáhuvvá dát muddomolsašumiid vuos viehka badjin áimmus? Áibmolávttas lea gássa, iige leat oinnolaš. b. Čázi birrajohtu luonddus Arvá dieđusge hirbmat ollu njuolga merrii ja ollu jiekŋa suddá jihkiin váris. Dasto lievllista maiddái ollu lávttas jekkiin ja njuoska eatnamiin. Čále ollislaččat mo čázi birrajohtu luonddus lea. Geavat muttuid ja muddomolsašumi doahpagiid. |
Sierralágan áimmusboađut
| Print | |
a. Galbmaraddoša áimmusboahtu
B-govvosis oaidnit mo galbmarattuš duohpá lieggaraddoša nu ahte šaddá lieggaáibmolohti guovtti raddoša gaskii. A-govus čájeha ceakkovajastusa sáhcu V-Ø saji. Man bealde galbmarattuš lea? Manne šaddet dađis assás balvvat ja dasto vel (ollu) áimmusboahtu dan báikkis gokko lea johtti galbmarattuš? Oza neahtas mii lea:
á. Lieggaraddoša áimmusboahtu Govvosa olgešbealde lea lieggarattuš. Mo lieggaraddoša čiehka eanabajildusa ektui lea? b. Balvvat Makkár balvvaid oaidnit vuos álggus ja dađis go lieggarattuš boahtá áicanbáikki vuostá/guvlui? Oza neahtas gova ja čále dáid balvašlájaid birra:
c. Áimmusboahtu Galbmaraddoša áimmusboahtu arvá ovttiid mielde ja valjit. Lieggaraddoša áimmusboahtu lea geahppa arvi guhkit áigge. Lieggaraddoša duolbadasas lea vuollegis čiehka (vinkel) eanaduolbadasa ektui. Geahča govvosa ja maiddái á-bargobihtá. Tevdne ja čilge dan guokte eará áimmusboađu šlája. Makkár áimmusboađu šládja trohpalaš arvi lea? |
Johtti vuollegisdeattat
| Print | |
Govus čájeha šemáhtalaččat oppalaččat máilmmi bieggasystema: a. Biegga Gos boahtá biegga mii bossu min guovllus davil gokko maiddái Norga lea? Mii dan biekka namahus lea? á. Polárarattuš Mii nu gohčoduvvon polárarattuš lea? Oza neahtas eanet dieđuid poláraraddoša birra. Geahča govvosis dárkilit gokko sullii davvipolárarattuš lea – birrasii galle grada davvin? b. Áibmomássaid fievrredeapmi Geahča govvosa olgešbealde gosa guvlui áimmus, vuolás vai bajás, áibmomássat fievrreduvvojit poláraraddoša duovdagiin. c. Johtti vuollegisdeattat Poláraraddoša mielde čuvvot govvosis dat nu gohčoduvvon johtti vuollegisdeattat (L:t) / syklonat. Oza analysa-/prognosa-dálkekártta yr.no:s. http://www.yr.no/ http://www.yr.no/verkart/prognosekart.html http://www.yr.no/verkart/analysekart.html Leago odne du ruovttufylkkas dahje du ruovttubáikki lahkosiin L dahje H? Árvvoštala man stuorra áibmodeatta hPa:s lea dál du ruovttubáikkis. Leago vuollegeabbo vai alladat go 1013 hPa? HektoPascal (hPa) lea áibmodeattu ovttadat. Geahča govvosis johtet go áibmomássat diibmoviissára mielde vai vuostá? đ. Okklušuvdna Oainnátgo okklušuvdnaduovdagiid? Čilge gokko dat leat merkejuvvon prognosakárttas. Geahča guovtti jándora dálkeanimašuvnna yr.no:s ja buohtastahte leago arvi/balvái doppe gos oainnát okklušuvdnaduovdagiid. |
Norgga dálkkádatšlájat
| Print | |
a. Dálkkádat Geahča Bergena ja Kárášjoga dálkkádatdiagrámmaid govvosis: Sáhtát maid ohcat yr.no:s Bergena ja Kárášjoga dálkestatistihkaid. Buohtastahte áimmusboađuid Bergenis ja Kárášjogas. Maid fuomášat? Geahča bieggasystema-govvosa ja govvosa mii čájeha jahkeáimmusboađu meriid Norggas. Čilge manne áimmusboahtu Bergen-guovllus/Oarjenorggas lea nu ollu eambo go Kárášjogas/Finnmárkku duoddaris. Dahje: Manne jahkásaš áimmusboahtomearri Kárášjogas lea nu ollu unnit go Bergenis? á. Dálkedilit Mat áimmusboahtošlájat sáhttet heivet sihke Romssa ja Lillehammera dálkeáicanstašuvnnaide:
Vuođuš iežat vástádusaid. b. Temperatuvrrat Geahča Bergena ja Kárášjoga temperatuvragevlliid. Man galle ceahki alladat lea gaskamearálaš temperatuvra Bergenis go Kárašjogas? Geahča dasto mo temperatuvra molsašuddá jahkeáiggiid mielde goappáge sajis. Mii mihtilmasvuođaid lea das mo temperatuvra molsašuddá jahkeáiggiid mielde:
Geahča maiddái 1. govvosa mas oaidnit gaskamearálaš temperatuvrraid ođđajagemánus. Čilge manne leat stuorra erohusat. c. Dálkkádatšlájat Geahča njeallje eará dálkeáicanstašuvnna: Romsa, Plassje, Oslo ja Troanddin.
Mo oaidnit dan go buohtastahttit
|
Máilmmi áimmusboahtojuohkádus
| Print | |
Máilmmi jahkásaš áimmusboahtojuohkádus a. Trohpalaš arvevuovddit Geavat kártagirjji ja oza riikkaid/guovlluid main leat trohpalaš arvevuovddit:
Bajit govus čájeha šemáhtalaččat máilmmiviidosaš bieggaguovlluid, dahje áibmojohtimiid atmosfearas. Ane oppalohkái dán govvosa jurdagiin barggadettiin dáinna bargobihtáin: Čilge gos máilmmis/eanajorbadasa alde leat trohpalaš arvevuovddit. Makkár áibmodeatta lea doppe eanaš ja makkár váldoáimmusboahtošládja dagaha hirbmat njuoskkasvuođa? á. Eanajorbadasa áimmusboađu juohkádus Vuolit govus, kártasárggastus, čájeha fas eanajorbadasa sierra guovlluid dábálaš jahkásaš áimmusboađu juohkádusa. Fuomáš maiddái monsuna bieggasystema Mátta-/nuortamátta-Ásias. Geažit manne lea nu valljis áimmusboahtu/arvi dáid guovlluin:
b. Sáttoábit Eanajorbadasas leat maiddái hirbmat sáttoábit nugo dat maid oainnát čuvges duovdagiin kártasárggastusas. Jurddaš bieggasystemaid ja geažit manne leat sáttoábit nugo:
c. Poláraguovlluid áimmusboahtu Kártasárggastusas oaidnit maid ahte lea vánis áimmusboahtu poláraguovlluin nugo davimus Sibirijás, davimus Ruonáeatnamis ja davimus Kanádas. č. Eurohpá jahkásaš áimmusboahtomearit Geavat kártagirjji ja oza Eurohpá jahkásaš áimmusboahtokártta. Oza guovlluid gos lea eanemus áimmusboahtu ja ráhkat oppalaš geahčastaga. |